Kantongerecht.
De oorsprong van de kantongerechten ligt in 1811. De inlijving bij Frankrijk ( Franse Revolutie 1795) zorgde ervoor dat de rechterlijk organisatie op Franse leest werd geschoeid.
Dat hield in: Frans recht, scheiding van machten dus bestuur en rechtspraak kwamen los van elkaar, althans op papier.
In de praktijk namelijk, bleven de representanten van de bestuurlijke elite de rechterzetels bekleden. M.a.w. De eervolle functie van vrederechter viel doorgaans nog steeds ten deel aan vooraanstaande personen.
Van 1811-1934 was het ambt van vrederechter / kantonrechter te Beetsterzwaag met enkele korte onderbrekingen in handen van twee adellijke families; de fam.Van Boelens en de fam . Van Harinxma thoe Slooten.
Ze verdienden daaraan in de periode 1820-1830 zeshonderd gulden per jaar. In 1870 achthonderd gulden. Naar verhouding weinig. Maar ze hadden er dan ook geen volle dagtaak aan en daardoor tijd genoeg voor het beheer van hun bezittingen of de ontginning van woeste gronden.
Beetsterzwaag wordt in 1838 kantongerecht en had het grootste kanton in het arrondissement. Heerenveen.
Ferdinand Adrianus van Boelens is jarenlang de eerste rechter.
Vanaf 1869 zullen drie generaties Harinxma's vijfenzestig jaar lang deze functie bekleden. De eerste is Binnert Philippe, dé Harinxma die op Fockensstate heeft gewoond met zijn grote gezin, daarna verhuisde naar Harinxmastate en in 1878 verhuisde naar Leeuwarden na z'n benoeming tot Commissaris van de Koning aldaar.
Van 1878-1907 werd hij opgevolgd door zijn broer Rijnhard, die weer werd opgevolgd door Maurits Pico Diederik, ook bewoner van Harinxmastate, grootvader van Kyra Livia, barones van Harinxma thoe Slooten, de huidige bewoonster van de state.
Maurits had het op stropers voorzien. Stropers in Beetsterzwaag kregen veel hogere straffen dan in Heerenveen. Daar was de boete zeven gulden of zeven dagen cel. Maar in Beetsterzwaag moest men honderd gulden neerleggen of vijfenzeventig dagen in de nor.
Zijn strenge optreden tegen stroperij had wellicht te maken met het feit dat hij bij gemeenteraadsverkiezingen zijn zetel was kwijtgeraakt aan Sytse Westra, stakingsleider in de veengebieden en stroper. De baron, maar ook de griffier en kantonrechter die Maurits was, had het verloren van een stroper en in het weekblad "De Klok" verscheen het volgende rijmpje.
"O Harinxma, O Harinxma, O Harinxma thoe Slooten!
Toen gij met Westra kwaamt te strijd,
Hebt gij voorgoed een "Reuzenbok" geschoten"
Een andere reden voor de hoge bestraffing kan zijn dat de Harinxma's als eigenaar van de bossen en landerijen de dieren voor zich zelf wilden houden ten behoeve van hun georganiseerde klopjachten.
Een arbeider verdiende in die tijd niet meer dan twintig gulden per week en zag het stropen helemaal niet als een delict. Het wild is van iedereen, redeneerde men. Bovendien mochten de boeren er blij mee zijn want schade door wild aangebracht werd niet vergoed.
Een tijd van heftige sociale conflicten! (± 1880 Opkomst Socialistische beweging / Domela Nieuwenhuis eerste socialistisch kamerlid / Stakingen / Willem Vrijburg eerste socialistische wethouder van Nederland).
Veel rechtzaken speelden zich af in agrarische sfeer.
In 1912 betroffen de meeste overtredingen het fietsen zonder licht, openbare dronkenschap,overtredingen terzake trekhonden (bijv. niet muilkorven) of het in de bebouwde kom op de hondenkar zitten. Verder het gooien van sneeuwballen, het zoeken van eieren, het vangen van lijsters, het jagen zonder vergunning of met een lichtbak en het veroorzaken van nachtelijk lawaai.
Na WO.2 verdween de hondenkar uit het straatbeeld en kwam de auto. Overtredingen betroffen toen o.a. het rijden zonder rijbewijs, met ondeugdelijke remmen of zonder spiegels. Naast de aloude stroperij waren er nogal wat overtredingen die betrekking hadden op bijzondere wetten, zoals de Leerplichtwet, het Melkbesluit, het Eierenbesluit en de Mollenwet.
In onze tijd is de kantonrechter ( of vrederechter) vaak een verkeersrechter. Het opvoeren van de bromfiets en het overtreden van de maximale snelheid zijn o.a.de hedendaagse strafzaken.
Info uit FRYSLAN, nieuwsblad voor geschiedenis en cultuur april 2002 (Bibliotheek)
